بازیتن / بازی، از دیرباز در فرهنگ انسانی نقش مهمی ایفا کرده، اما آنچه امروز در قالب «بازی‌های شهری» مطرح است، مفهومی فراتر از تفریح است. این بازی‌ها با طراحی مسئله‌محور و تعاملی، به افراد امکان می‌دهند تا نه‌تنها از فضاهای شهری استفاده کنند، بلکه خود را در ساخت و بهبود آن نیز مؤثر بدانند. در سال‌های اخیر، بازی‌های شهری و گروهی از قالب سرگرمی صرف فراتر رفته‌اند و به ابزاری مؤثر برای ارتقای مشارکت اجتماعی، آموزش شهروندی و تقویت حس تعلق به محیط شهری تبدیل شده‌اند. این نوع بازی‌ها، به‌ویژه زمانی که با مشارکت خانواده‌ها در فضاهای عمومی برگزار می‌شوند، ظرفیت بالایی برای ایجاد ارتباطی عمیق‌تر میان مردم و شهر دارند.
در این میان، حس تعلق شهری، که به معنای پیوند عاطفی افراد با محیط زندگی‌شان است، از جمله مؤلفه‌هایی است که بازی‌های گروهی به‌طور قابل‌توجهی در تقویت آن نقش دارند. پژوهش‌های متعددی نشان داده‌اند که تعلق به مکان، عاملی کلیدی در افزایش مسئولیت‌پذیری شهروندان، کاهش آسیب‌های اجتماعی و ارتقای سرمایه اجتماعی در جوامع شهری است. مشارکت در یک بازی گروهی، به‌ویژه در سطح خانواده و محله، می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری این پیوند عاطفی و اجتماعی باشد.
در این راستا نخستین دوره «ماراتن بازیتن» با هدف طراحی بازی‌های محیطی با محوریت خانواده، طی روزهای ۷ تا ۹ خرداد ۱۴۰۴ در خانه موزه مدرس برگزار شد؛ رویدادی سه‌روزه که در آن ۱۴ تیم از طراحان بازی به رقابتی خلاقانه برای بازطراحی مفهوم «مشارکت خانواده در اداره شهر» پرداختند.
این رویداد به ابتکار مرکز زنان و خانواده شهرداری تهران و در قالب طرح کلان «تهران خانواده» اجرا شد.رئیس مرکز زنان و خانواده شهرداری تهران افزود: هدف ما تقویت انگیزه کنش‌های اجتماعی در قالب بازی‌های مشارکتی خانوادگی است. خانواده‌ها در این فرایند نه تنها با یکدیگر تعامل می‌کنند، بلکه در مسیر کشف مسائل محلی و ارائه راه‌حل‌های خلاقانه برای رفع آن‌ها نیز مشارکت دارند. وی همچنین به ساختار طراحی این رویداد اشاره و بیان کرد: در این فرآیند، تیم‌ها براساس ماتریسی از چهارسطح مشارکت خانواده در مدیریت شهری، یک نقطه را انتخاب می‌کنند و بازی خود را با آن تطبیق می‌دهند. در کنار تیم‌ها، منتورهایی با تخصص در طراحی بازی، راهبری اجتماعی و انطباق با سیاست‌های شهری حضور دارند تا کیفیت نهایی آثار را ارتقاء دهند.
رئیس مرکز زنان و خانواده شهرداری تهران با تأکید بر نقش مخاطب در این فرایند افزود: در روز پایانی، نمونه‌های اولیه بازی‌ها با حضور خانواده‌ها تست می‌شود تا بازخورد مخاطبان واقعی دریافت شود. ایرادات شناسایی شده در همان روز سوم برطرف خواهد شد و در نهایت عصر جمعه، بازی‌ها ارائه و داوری می‌شوند.
«ماراتن بازیتن» را می‌توان تلاشی میان‌رشته‌ای برای پیوند‌دادن مفاهیم علوم ارتباطات، شهرسازی مشارکتی، طراحی بازی و روان‌شناسی اجتماعی با هدف ایجاد زمینه‌های نو برای تعامل فعال خانواده‌ها با فضاهای عمومی شهر دانست.
در این رویداد، بازی‌ها نه‌فقط به‌عنوان ابزار سرگرمی، بلکه به‌عنوان «رسانه‌های تعاملی» برای آموزش و تقویت حس تعلق، مسئولیت‌پذیری و مشارکت اجتماعی خانواده‌ها در نظر گرفته شدند. به گفته دکتر فاطمه شفیعی، مدیر مرکز زنان و خانواده شهرداری تهران، هدف از این ماراتن، «توسعه مدل‌های مشارکت اجتماعی خانوادگی از طریق بازی‌های محیطی» بود؛ مدل‌هایی که از دل آن، خانواده بتواند به بازیگر فعال اداره شهر تبدیل شود.
از منظر علوم ارتباطات، بازی‌های گروهی محیطی می‌توانند کنش ارتباطی را از بسترهای سنتی (رسانه‌های جمعی، نهادهای رسمی) به عرصه‌های تعاملی‌تر منتقل کنند. بازی، رسانه‌ای است که به کاربران (در اینجا خانواده‌ها) اجازه می‌دهد همزمان نقش فرستنده، گیرنده، و مشارکت‌کننده را ایفا کنند.
بررسی‌ها در حوزه روان‌شناسی اجتماعی نیز نشان می‌دهد که بازی‌های جمعی می‌توانند ابزار موثری در ایجاد حس تعلق به محله، ارتقای مشارکت مدنی، افزایش تعامل اجتماعی میان ساکنان و حتی کاهش تنش‌های شهری باشند. بازی، با ایجاد تجربه‌های مشترک، نمادهای هویتی محله‌ای را تقویت کرده و افراد را نسبت به محیط زندگی‌شان حساس‌تر می‌سازد.
در طول سه روز برگزاری ماراتن بازیتن، تیم‌ها موظف شدند بازی‌هایی طراحی کنند که بر اساس یک ماتریس چهارسطحی از مشارکت خانواده در امور شهری طراحی شده بود:
- اطلاع‌رسانی و آموزش
- تشویق به مشارکت در رفتارهای داوطلبانه شهری
- کمک به تصمیم‌سازی‌های محلی
- نقش‌آفرینی مستقیم در اداره امور شهری
این چارچوب، بازی‌سازان را به طراحی‌هایی واداشت که از سرگرمی صرف فراتر رفته و به تقویت نقش اجتماعی خانواده در فضاهای عمومی منجر شود.
دبیر اجرایی این رویداد گفت: هدف از این طرح، ایجاد انگیزه برای کنش‌های اجتماعی خانواده‌محور و تسهیل حل خلاقانه مسائل محله‌ها توسط خانواده‌هاست.
دبیر اجرایی رویداد بازیتن تصریح کرد: مسئله‌ای مرتبط با «تهران خانواده» و کاربرد‌های این بازی‌ها مطرح می‌شود. سپس تیم‌ها براساس ماتریس سطوح مشارکت خانواده در شهر و حوزه‌های مدیریت شهری، نقطه‌ای را انتخاب کرده و بازی محیطی خانواده‌محور را طراحی می‌کنند.
وی افزود: این تیم‌ها توسط مشاور‌های طراحی بازی، موضوعات خانواده‌محور و مدیریت شهری راهنمایی می‌شوند.
کمالی اضافه کرد: بعد از تکمیل ایده‌ها، بازی‌های ساخت می‌شود و پایان خرداد ماه همزمان با جشن روز خانواده رونمایی می‌شوند و سپس در بوستان‌های مناطق مختلف در شهر جانمایی شده تا خانواده‌ها از آن استفاده کنند.
این اجراها تحت عنوان مجموعه رویدادهای «بازی‌شهر» برگزار خواهد شد و انتظار می‌رود ضمن افزایش تعاملات درون‌خانوادگی، به بستری برای آموزش غیررسمی شهروندی، ترویج رفتارهای مسئولانه زیست‌محیطی، و تقویت سرمایه اجتماعی محله‌ای تبدیل شوند.
یکی از شرکت‌کنندگان رویداد در این‌باره گفت: «در طراحی این نوع بازی‌ها باید به خانواده‌ها نگرش مسئله‌محور بدهیم تا بتوانند به مسائل شهری نگاه دقیق‌تری داشته باشند و خود را در حل آن‌ها سهیم بدانند.»
وی افزود: «زمانی که افراد نسبت به شهر و محله خود احساس تعلق و تعهد پیدا کنند، این باور در آن‌ها شکل می‌گیرد که می‌توانند در بهبود شرایط دخالت کرده و حتی راه‌حل‌هایی برای مسائل موجود بیابند.»
ماراتن بازیتن را می‌توان تجربه‌ای بدیع در بازتعریف ارتباط میان شهر و شهروند با تکیه بر بازی‌های مشارکتی دانست. این رویداد، ضمن آن‌که از ظرفیت‌های طراحی بازی برای آموزش و کنشگری اجتماعی استفاده کرد، نشان داد که «بازی» می‌تواند رسانه‌ای قدرتمند در خدمت بازتولید حس تعلق، مسئولیت‌پذیری شهری، و گفتمان‌سازی در حوزه خانواده و شهر باشد.
