رسانه به‌مثابه مدرسه دوم
بر اساس پژوهش مشترک دانشگاه تربیت مدرس و مرکز توسعه سواد رسانه‌ای یونسکو ایران (۱۴۰۲)، بیش از ۶۲٪ نوجوانانی که به‌طور مستمر از رسانه‌های آموزشی و فرهنگی استفاده می‌کنند، در مهارت‌هایی چون تفکر نقاد، کار گروهی، و مهارت‌های ارتباطی پیشرفت محسوسی داشته‌اند.
دکتر هما مرادی، متخصص تعلیم و تربیت، معتقد است:
«اگر به رسانه به چشم ابزار یادگیری نگاه کنیم، ظرفیت آن برای رشد نوجوانان کم‌نظیر است. نوجوانان می‌توانند با استفاده از مستندها، ویدیوهای علمی، پادکست‌های انگیزشی و منابع آموزشی آنلاین، جهان خود را گسترش دهند.»
افزایش مشارکت اجتماعی از مسیر رسانه
نوجوانانی که در تولید محتوا مشارکت دارند ـ مانند تولید پادکست، وبلاگ‌نویسی، یا فعالیت در کمپین‌های اجتماعی ـ معمولاً اعتماد به نفس بالاتری دارند و احساس هویت اجتماعی قوی‌تری پیدا می‌کنند.
برنامه‌هایی مانند «مدرسه رسانه‌ای نوجوان» که در سال‌های اخیر توسط برخی نهادهای فرهنگی اجرا شده‌اند، نقش مهمی در شکل‌دهی به نسلی آگاه، مشارکت‌جو و با سواد رسانه‌ای بالا ایفا کرده‌اند.
سواد رسانه‌ای، پیش‌نیاز بهره‌مندی مثبت
هرچند رسانه پتانسیل رشد دارد، اما نحوه استفاده از آن تعیین‌کننده است. نوجوانانی که از سواد رسانه‌ای برخوردارند، بهتر می‌توانند اخبار درست را از نادرست تشخیص دهند، از تبلیغات فریبنده در امان بمانند، و به جای مصرف‌گرایی، تولیدگر شوند.
نقش خانواده و مدرسه در توانمندسازی نوجوانان دیجیتال
بر اساس بیانیه یونسکو، آموزش سواد رسانه‌ای باید بخشی از نظام رسمی آموزشی باشد. مشارکت خانواده در مصرف رسانه‌ای نوجوان، گفت‌وگوی آزاد درباره محتواها و تشویق به یادگیری فعال، مسیر استفاده مفید از رسانه را هموار می‌کند.
مثال‌های الهام‌بخش از تأثیر مثبت رسانه
-
نوجوانانی که از طریق یوتیوب و پلتفرم‌های آموزشی مهارت‌های زبان، برنامه‌نویسی یا طراحی آموخته‌اند
-
شرکت در چالش‌های کتاب‌خوانی، کمپین‌های زیست‌محیطی و حرکت‌های اجتماعی آنلاین
-
استفاده از پادکست‌های روان‌شناسی نوجوان برای مدیریت استرس، روابط، و انتخاب مسیر تحصیلی
از کنترل به توانمندسازی
دنیای رسانه اگرچه پرچالش است، اما فرصت‌های بی‌نظیری برای رشد شخصیتی، یادگیری مستمر و مشارکت فعال نوجوانان فراهم کرده است. نگاه نهادها، خانواده‌ها و سیاست‌گذاران باید از «کنترل» صرف، به «توانمندسازی» نوجوانان تغییر یابد تا رسانه، به جای تهدید، به ابزاری برای ساختن آینده‌ای روشن تبدیل شود.
