تغییر گفتمان: از اشتغال به اتوماسیون
در ادبیات اقتصادی کلاسیک، فناوری همیشه تسهیل‌گر کار انسان بود. اما هوش مصنوعی، به‌ویژه با قابلیت یادگیری از داده و تصمیم‌گیری مستقل، برای نخستین‌بار جایگاه انسان را در برخی فرآیندهای ذهنی و تحلیلی به چالش کشیده است. درواقع، AI نه فقط بازوی کار، بلکه مغز کار را نیز هدف گرفته است.
کدام مشاغل بیشتر در معرض هستند؟
تحقیقات مؤسسه McKinsey Global Institute و گزارش سالانه World Economic Forum (2023) نشان می‌دهد مشاغل زیر بیشترین احتمال خودکار شدن با هوش مصنوعی را دارند:
-
مشاغل تکراری و رویه‌محور: مانند ورود داده، منشی‌گری، حسابداری ساده، پاسخ‌گویی به مشتری
-
وظایف قابل پیش‌بینی در بخش حمل‌ونقل و لجستیک: از جمله رانندگی (خودروهای خودران)
-
مشاغل تحلیلی سطح پایین: مانند ویرایش اولیه، گزارش‌گیری آماری، ترجمه عمومی
در عین حال، برخی مشاغل دیگر دچار بازتعریف نقش شده‌اند؛ نه حذف، بلکه تکمیل و افزایش بهره‌وری توسط AI:
-
معلمان، طراحان گرافیک، برنامه‌نویسان، پزشکان، و حتی وکلا، اکنون از ابزارهای هوش مصنوعی برای تصمیم‌گیری سریع‌تر، تحلیل دقیق‌تر و شخصی‌سازی خدمات استفاده می‌کنند.
شدت تأثیر بر اساس نوع مهارت
شدت تأثیر AI بر شغل‌ها، بیش از آنکه تابع عنوان شغلی باشد، تابع «ماهیت مهارت» است:
-
مهارت‌های قابل برنامه‌نویسی و تکرارپذیر: بیشتر در معرض جایگزینی
-
مهارت‌های خلاق، احساسی، مدیریتی و قضاوت انسانی: بیشتر مستعد تکمیل توسط AI
برای مثال، یک حسابدار که صرفاً اعداد را ثبت و گزارش می‌کند، ممکن است جایگزین شود؛ اما حسابداری که تحلیل استراتژیک ارائه می‌دهد و با مشتریان ارتباط انسانی برقرار می‌کند، در موقعیت مقاوم‌تری قرار دارد.
تأثیر ترکیبی: هم حذف، هم ایجاد شغل
بر اساس گزارش WEF 2023 Future of Jobs، تا سال ۲۰۲۷، AI ممکن است حدود ۸۳ میلیون شغل را حذف و ۶۹ میلیون شغل جدید ایجاد کند. بسیاری از این مشاغل جدید به مهارت‌هایی مانند علم داده، مهندسی مدل‌های AI، امنیت سایبری، طراحی تعامل انسان و ماشین، و مدیریت اخلاقی AI مربوط می‌شوند.
کشورها و صنایع آسیب‌پذیرتر کدامند؟
-
اقتصادهای وابسته به نیروی کار ارزان و مشاغل نیمه‌ماهر مانند کشورهای در حال توسعه، در صورت نداشتن استراتژی بازآموزی، بیشتر در معرض حذف گسترده مشاغل هستند.
-
صنایع مالی، بیمه، آموزش، حمل‌ونقل، بازاریابی و خدمات مشتری جزو نخستین صنایعی هستند که به‌سرعت در حال هوشمندسازی هستند.
چه باید کرد؟ پیشنهادات سیاستی و آموزشی
برای کاهش آسیب و بهره‌برداری بهینه از AI، اقدامات زیر ضروری است:
-
بازآموزی و ارتقای مهارت نیروی کار: تمرکز بر مهارت‌های ترکیبی (فنی + انسانی)
-
افزایش سواد دیجیتال و درک AI در نظام آموزش عالی و فنی
-
اصلاح سیاست‌های کار و بیمه برای پوشش شاغلان خودکارشده یا آزاد
-
توسعه مشاغل انسانی مکمل AI (human-AI collaboration) به جای تقابل با آن
-
حمایت از خلاقیت، تفکر نقاد و اخلاق حرفه‌ای در طراحی سامانه‌های خودکار
با هوش مصنوعی رقابت نکن، همراه شو
هوش مصنوعی نه دوست است نه دشمن؛ بلکه ابزاری قدرتمند و بی‌طرف است. این ابزار بسته به نوع آمادگی، سیاست‌گذاری و مهارت‌افزایی می‌تواند یا بیکاری ایجاد کند یا بهره‌وری بی‌سابقه. انتخاب با ماست: بایستیم و حذف شویم، یا بیاموزیم و با هوش مصنوعی همکار شویم.
