به گزارش خبرگزاری مهر، چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای کشور با موضوع محوری اخبار جعلی، توسط مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مجموعه فرهنگی هنری باغ زیبا در تهران چهارشنبه ۲۸ دی، با حضور صاحب نظران و استادان ارتباطات و رسانه نگاران کشور برگزار شد.
در این همایش در قالب چهار پانل تخصصی موضوعات مرتبط با تعاریف، مفاهیم، تکنیک‌های شناسایی و شناخت و راه‌های مقابله با اخبار جعلی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
این پانل ها از ساعت ۹ صبح تا ساعت ۱۷ به مدت ۷ ساعت و با ارائه ۱۵ مقاله تخصصی توسط صاحب نظران و با مدیریت استادان برجسته ارتباطات دانشگاه‌های کشور برگزار شد و تازه‌ترین تحقیقات و یافته‌های پژوهشی مرتبط با اخبار جعلی در آنها مطرح شد.
برای مقابله با اخبار جعلی باید اجازه داد رسانه‌ها کار خود را به درستی انجام دهند
اکبر نصرالهی گفت: نباید فکر کنیم که سواد رسانه‌ای مختص مردم است و اگر کشور با چالش و بحران در این زمینه مواجه است به این دلیل است که مردم سواد رسانه‌ای پایینی دارند. این در حالی است که اگر سواد رسانه‌ای آموزش داده و به شاخص‌های آن توجه شود، در وهله نخست رسانه‌ها و بعد مسؤولان باید سواد رسانه‌ای خود را ارتقا دهند.
وی افزود: متأسفانه تاب‌آوری کشور در خصوص اخبار جعلی پایین است در حالی که اگر سواد رسانه‌ای مدیران بالا باشد، قدرت مانور تولیدکنندگان اخبار جعلی کاهش می‌یابد.
نصرالهی با اشاره به اینکه اگر رسانه‌ها اخبار درست را روایت کنند عرصه بر تولید و انتشار اخبار جعلی تنگ شده و قدرت مانور پیدا نمی‌کنند گفت: راه مقابله با اخبار جعلی این است که از برخورد شعاری با سواد رسانه‌ای بپرهیزیم.
وی افزود: یکی از مهمترین مسائل و بحران کشور اخبار جعلی و کثرت این نوع خبرهاست و در وقایع اخیر می‌بینیم که اخبار جعلی بر خلاف گذشته که بیشتر منابع ناشناخته و غیر مسؤول این اخبار را تولید می‌کردند، حتی برخی ویژندهای صاحب نام رسانه‌ای هم تولید کننده اخبار جعلی شدند بی آنکه نگران بدنامی خود باشند و چون سواد رسانه‌ای مردم، رسانه‌ها و مسؤولان پایین است این اخبار هم به راحتی پذیرفته می‌شد.
نصرالهی گفت: یکی از علت‌های داغ بودن اخبار جعلی این است که مردم به منابع اصلی اعتمادی ندارند و به همین دلیل قدرت مانور افراد و کنشگران سیاسی و اقتصادی و رسانه‌ای در این زمینه بیشتر می‌شود.
وی افزود: این که چرا اخبار جعلی تولید و منتشر می‌شود به دلیل پایین بودن سواد رسانه‌ای است. نباید مقوله مربوط به سواد رسانه‌ای و مقابله با اخبار جعلی را محدود به وزارت خاصی بدانیم. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید به این مساله توجه بیشتری کند اما اگر مقوله مقابله با اخبار جعلی را محدود به دستگاهی بدانیم اشکال بزرگی است و همه حوزه‌ها باید به این مساله توجه داشته باشند.
وی گفت: بخشی از جهاد تبیین بالا بردن آگاهی مردم در مواجهه با سونامی اخبار جعلی است و بنا به منویات مقام معظم رهبری آموزش سواد رسانه‌ای بخشی از جهاد تبیین است و این اتفاق نمی‌افتد مگر این که به سواد رسانه‌ای توجه کنیم و نگاه غیرشعاری داشته باشیم.
نصرالهی افزود: شاید یکی از علت‌های این تحرکات و ناآرامی‌های اخیر کثرت اخبار جعلی بود که کنشگران رسانه‌ای با توجه به شناختی که از جغرافیای ایران داشتند اقدام به انتشار آنها می‌کردند و اگر ما می‌گفتیم دروغ هستند مردم اعتمادی نداشتند. راه علاج این است که به مقوله سواد رسانه‌ای و مجازی به طور خاص توجه کنیم.
دبیر علمی چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای گفت: باید سواد رسانه‌ای از کودکان و مهدهای کودک و مدارس بیشتر مورد توجه قرار گیرد که متأسفانه در این زمینه هم کار نمایشی و شعاری انجام می‌شود. اگر برخورد هوشمندانه و سریع به این مقوله داشته باشیم باید به سواد رسانه‌ای توجه جدی کنیم.
وی افزود: این همایش هر دوره یک محور را مورد توجه قرار می‌داد که این دوره به درست به موضوع اخبار جعلی اختصاص یافته است .۶۳ مقاله به دبیرخانه همایش ارسال شده بود که در دور نخست داوری ۱۸ مقاله انتخاب و از این تعداد در دور دوم ۱۰ اثر انتخاب شده که با ۶ مقاله سفارشی صاحب نظران و اساتید این رشته، در مجموع ۱۶ مقاله در چهار پنل ارائه خواهد شد.
وی گفت: موضوعات متنوعی از شناخت اخبار جعلی تا راهکارها و راهبردهای مقابله با اخبار جعلی موضوعات مقالات را شامل می‌شود که دوپنل صبح و دو پنل دیگر بعد از ظهر امروز برگزار می‌شود.
سامانه راست آزمایی اخبار به زودی در دسترس قرار می‌گیرد
حمید ضیایی‌پرور دبیر اجرایی چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای کشور در ادامه گفت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و به طور مشخص مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی اقدام به طراحی سامانه راست آزمایی اخبار کرده است.
وی گفت: بر اساس مصوبه شورای عالی فضای مجازی هشت دستگاه از جمله وزارت‌خانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی و ارتباطات و فناوری اطلاعات و رسانه ملی ملزم به مقابله با اخبار جعلی هستند. در این سند ۱۵ ماده‌ای به طور مشخص تکالیف دستگاه‌ها برای مقابله با اخبار جعلی مشخص شده است و ملاک ما در این زمینه سندی است که توسط شورای عالی فضای مجازی مصوب شده است.
ضیایی پرور افزود: مجلس هم طرحی برای مقابله با اخبار جعلی دارد که ۱۶ ماده پیش نویس و پیشنهادی دارد و توسط کمیسیون‌های تخصصی مجلس بررسی می‌شود.
وی گفت: محتوا و اهداف اصلی هر دو طرح و سند یکی است و بر ضرورت واکنش دستگاه‌ها و نهادهای رسمی کشور در مقابله با اخبار جعلی و دیپ فیک‌ها و بالا بردن سواد رسانه‌ای و سواد فضای مجازی مردم و آگاهی رسانی در این رابطه تاکید دارد.
ضیایی پرور با اشاره به برگزاری چهارمین دوره همایش ملی سواد رسانه‌ای کشور افزود: این همایش‌ها می‌توانند به آگاهی بخشی و روشنگری مردم و بالا بردن سواد رسانه‌ای جامعه کمک کنند.
وی گفت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مأموریت توسعه سواد رسانه‌ای کشور را بر عهده دارد. براساس ابلاغیه‌ها و ضوابط، توسعه سواد رسانه‌ای و سواد مجازی به دستگاه‌های متعددی سپرده شده که همراستاسازی مأموریت‌ها با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
ضیایی پرور افزود: وزارت فرهنگ در راستای قانون، اهداف و مأموریت‌های خود، از سال‌ها پیش توسعه سواد رسانه‌ای را در دستور کار قرار داده و اقدام‌های اساسی در این رابطه اعم از شبکه‌سازی میان فعالان و کنشگران سواد رسانه‌ای در کشور را انجام داده است.
وی گفت: هدف از برگزاری این همایش تولید ادبیات علمی و محتوا بخشیدن به آن در حوزه سواد رسانه‌ای است. با توجه به این که بخش زیادی از محققان این حوزه اقدام به فعالیت‌های علمی و پژوهشی می‌کنند، این همایش آوردگاهی برای ارائه پژوهش‌ها و تحقیقات در این زمینه است.
وی افزود: در حوزه پلتفرم‌ها و سکوها هم الزامات این پلتفرم‌ها به داشتن سواد رسانه‌ای تدوین و به تصویب شورا برای توسعه فعالیت کاربران در فضای مجازی انجام شده و در دست پیگیری است.
اخبار جعلی امروزه کدی برای جنگ اطلاعاتی است
مسعود کوثری استاد دانشگاه نیز با ارائه مقاله‌ای با عنوان راهنمای تشخیص اخبار جعلی گفت: به دورانی شبیه دورانی که پروپاگاندا مطرح شده بود برگشته‌ایم و به نظر می‌رسد اخبار جعلی فعلاً به چنین مفهومی تبدیل شده است و مسائل داغی در اطراف آن جریان دارد.
وی افزود: موضوع اخبار جعلی، اعتماد به رسانه‌های جریان رسمی را پایین آورده و اکنون هر کسی دستی در تولید اخبار جعلی اعم از دولت‌ها، رسانه‌های جریان اصلی شامل مطبوعات و رادیو و تلویزیون‌ها و مردم دارند.
کوثری گفت: اخبار جعلی با نام ترامپ پیوند خورده و در توئیتی که در ۹ می ۲۰۱۸ می‌نویسد مدعی است ۹۸ درصد اخباری که علیه من نوشته می‌شود فیک نیوز است. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که رابطه بزرگی میان ترامپ و فاکس نیوز وجود دارد که اقدام به تولید اخبار جعلی می‌کنند.
به هنرهای چند رسانه‌ای و گرافیک بی مهری شده است
مهران فرجی دانشجوی دکترای مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی مقاله‌ای با عنوان «گرافیک و اخبار جعلی» ارائه داد و گفت: اگر چه در سال‌های اخیر به مساله سواد رسانه‌ای بارها پرداخته شده اما سواد بصری و تأثیر هنرهای چند رسانه‌ای و نقش گرافیگ و اهمیت سواد بصری دچار بی‌مهری شده یا کمتر به آن پرداخته شده است.
فرجی افزود: نیاز به برقراری ارتباطات از زمانی که آثاری از بشر ابتدایی تا به امروز باقی مانده نقطه مشترک همه مسائل وجود تصویر است.
وی گفت: تصویر، عنصر جدا نشدنی خبر، مفهوم ساده شده و ویترین خبر است و امکان ندارد امروز خبری بدون تصویر یا نمای گرافیکی یا اِلمان به کار ببریم و مهمترین اتفاق‌ها در چند صدم ثانیه در قالب تصویر اتفاق می‌افتد.هدف سواد رسانه‌ای ایجاد تفکر انتقادی در ذهن مخاطب است.
وی با اشاره به اینکه به اهمیت و تبیین جایگاه سواد رسانه‌ای در کشور باید توجه شودگفت: لازم است به آموزش سواد رسانه‌ای کودکان و نوجوانان بپردازیم و کتابی که در این زمینه در هنرستان‌ها و مدارس ارائه می‌شود بسیار کسالت بار است.
راستی آزمایی اخبار باید به بخش خصوصی سپرده شود
حسین امامی با ارائه مقاله‌ای با عنوان «تکنیک‌های مقابله با اخبار جعلی» گفت: امروزه، اخبار جعلی، معضل بزرگی در همه کشورها خصوصاً دولت‌ها شده است.
وی افزود: با ظهور تلفن‌های همراه هوشمند و همچنین رسانه‌های اجتماعی، شاهد افزایش سرعت شیوع و نشر اخبار جعلی هستیم.دولت‌ها، رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و بخش خصوصی در بسیاری از کشورها، به این فکر افتادند تا تکنیک‌های مؤثر تشخیص راستی آزمایی و مقابله با آنها را پیدا کنند. بنابراین تاکید اصلی مردم نیستند.
وی با بیان این که اخبار جعلی با پیدایش رسانه‌های مجازی شایع شد افزود: خبر جعلی مانند سیب کرم زده است. باید برای تشخیص خبر جعلی سوال‌هایی مانند این که منبع خبر، پیام اصلی آن، مکان و زمان آن چیست را از خودمان بپرسیم.
این پژوهشگر گفت: اخبار جعلی مطالبی است که به عمد اطلاعات نادرست می‌دهند یا اطلاعات ناقص با هدف فریب خوانندگان، طنز و تخریب شخصیت تولید می‌شود.شایعات می‌تواند درست یا نادرست باشد ولی اخبار جعلی بر خلاف شایعات همیشه نادرست است.
امامی افزود: یکی از شیوه‌هایی که در جهان برای تشخیص اخبار جعلی استفاده می‌شود مبتنی بر هوش مصنوعی و یادگیری عمیق است. برای تشخیص اخبار جعلی می‌توان به دو شیوه یکی دستی که بررسی توسط متخصصان و یا جمع سپاری است و یا شیوه خودکاری اقدام کرد.
این پژوهشگر گفت: اخبار جعلی تهدیدی جدی برای اقتصاد، سیاست، اجتماع و امنیت یک کشور است که موجب دو قطبی شدن سیاسی و بی اعتمادی مردم نسبت به رهبران‌شان می‌شود.حجم عظیم اخباری که از طریق رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، تأیید به صورت دستی را غیرممکن کرده است. اخبار جعلی می‌تواند بر مشاغل مختلف و سلامت روان جامعه تأثیر داشته باشد.
امامی افزود: سامانه‌های راستی آزمایی شیوه دیگری برای تشخیص جعلی بودن خبر است که استفاده از آن در جهان و کشور ما مرسوم است. برخی کشورها قوانین سختیگیرانه گذاشته اند، برخی کشورها قوانین گذاشته اند اما عمل نمی‌کنند و برخی کشورها هم قوانین قبلی را به اخبار جعلی هم تعمیم داده اند.
وی همچنین گفت: مردم خبری را که با عقیده آنها هماهنگ است راحت تر می‌پذیرند. اخبار جعلی نه تنها بر نگرش که بر رفتار ما هم می‌تواند تأثیر گذار باشد.
امامی افزود: لازم است از پلتفرم‌های بومی که در ایران فعالیت دارند خواسته شود در خصوص اخبار جعلی حساس باشند و ماژولی را بگذارند که گزارش جعلی بودن اخبار به آنها ارائه شود.همچنین فریلنسرها می‌توانند این کار را انجام دهند و یا این که شرکت‌های دانش بنیان برای تهیه سامانه‌های راستی‌آزمایی با هوش مصنوعی ضرورت دارد که ورود کنند.
اخبار جعلی به جسم و روح ما لطمه وارد می‌کند
احسان رحیم زاده حناچی در این همایش گفت: در بحران‌ها خبرهای جعلی امکان ظهور و بروز بیشتری دارند و در خصوص بحران کرونا که همچنان هم ادامه دارد در ایامی که این بحران را داشتیم خبرهای جعلی خیلی زیادی منتشر شد و حتماً کسانی را در پیرامون خود داشتید که همچنان واکسن نزده اند.
وی درباره «اینفودمی» افزود: این مقوله پیشتر هم بوده اما نکته این است که کرونا اولین اینفودمی بود که در شبکه‌های اجتماعی اتفاق افتاد و با آمدن شبکه‌های اجتماعی اخبار جعلی قوت گرفت. خبر جعلی هم به جسم و هم روح ما لطمه وارد می‌کند. در اثر اخبار جعلی ممکن است دچار اضطراب و تنش شویم.
این پژوهشگر گفت: وقتی شایعه و یا خبر جعلی در جامعه منتشر می‌شود می‌توان دنبال نگرش‌هایی بود که باعث این شایعه و یا انتشار خبر جعلی شده است. ما همیشه اگر خبرهای پر بازدید را ببینیم اخبار مربوط به فجایع و ویرانی بازدید بیشتری دارد و اخبار منفی برای مخاطبان بسیار جذاب است.
وی با اشاره به بررسی ۱۳۰ خبر شایعه در خصوص کرونا در کشور گفت: شایعات تفرقه افکن با ۴۷ درصد بیشترین تعداد را داشته است. نمونه آن این که اگر واکسن کرونا زده شود خطر بیشتری دارد. در این تحقیق شایعات هراس آور بیشترین فراوانی را داشته اند و ۲۱ درصد اخبار امید بخش بودند.برخورد با اخبار جعلی در کشور راه حل سیاسی دارد که باید آن را در دیوار بی اعتمادی دید.
این که هر فرد می‌تواند خبرنگار باشد نگرانی‌ها را مضاعف کرده است
الهام خسروی پور کارشناس ارشد مدیریت دولتی از شوشتر هم که از طریق اسکای روم در این جلسه حضور داشت گفت: این که هر فرد می‌تواند خبرنگار باشد نگرانی‌ها را مضاعف کرده است. این یک مزیت‌هایی دارد اما طیفی از اخبار جعلی را می‌توانند گسترش دهند.
وی با اشاره به ضرورت سواد رسانه‌ای افزود: خیلی از افراد بر این گمان هستند که این سواد را دارند در حالی که سواد رسانه‌ای فراتر از این است و قدرت تحلیل و تشخیص پیام خبر خیلی مهم است.
خسروی پور گفت: سواد رسانه یا قدرت دسترسی، تحلیل، ارزیابی و انتقال اطلاعات و پیام‌های رسانه‌ای در افزایش توانایی تشخیص اخبار جعلی مؤثر است. تشخیص اخبار جعلی، مجموعه‌ای از مهارت‌هاست که افراد به طور فعالانه برای قرار گرفتن در معرض پیام‌های جعلی از این شاخص‌ها استفاده کرده تا از صحت پیام‌ها آگاهی یابند.
خسروی پور گفت: افراد برخوردار از تشخیص اخبار جعلی، در برابر اخبار جعلی، آسیب‌پذیری کمتری دارند. اخباری را که به منظور تأثیرگذاری بر آنها طراحی و ارسال شده در سطوح مختلف مورد شناسایی قرار می‌دهند و قادر خواهند بود آگاهی بیشتری در مواجهه با آنان داشته باشند و این مهارت‌ها را به کاربران آموزش دهند.
وی افزود: مهمترین وظیفه افراد در برابر اخبار جعلی آن است که هر خبر یا اطلاعاتی را که دریافت می‌کنند، در مورد واقعیت و صحت آن فکر و مورد بررسی قرار دهند. همچنین نباید قبل از اطمینان کامل به خبری، آن را به اشتراک گذاشته و به بازنشر آن کمک شود. بنابراین بالا بردن سواد رسانه‌ای از موضوعات پر اهمیت در کاهش تولید اخبار جعلی است.
خسروی پور گفت: سواد رسانه‌ای نوعی مهارت و درک شناختی و معرفتی است که بر اساس آن، مخاطب می‌تواند به شناخت تولیدات متنوع رسانه‌ای در عصر حاضر و در زمینه‌های مختلف وسایل ارتباط جمعی پی ببرد. سواد رسانه در انسان توانایی تشخیص دروغ از حقیقت را اعطا می‌کند و همواره کمک می‌کند که راحت تر اخبار را اعتبار سنجی کند.
وی افزود: سهم سواد رسانه‌ای در فرهنگ جامعه بسیار اندک است و این امر موجب نگرانی شده است؛ دانشجویان و دانش آموزان باید پیوسته آگاهی‌هایشان را افزایش دهند تا برداشت‌های سطحی از پیام‌ها نداشته باشند و درواقع هدف نیز، افزایش درک و دانش افراد نسبت به تفسیرهاست.
این پژوهشگر گفت: جستجوی حقیقت در میان انبوهی اطلاعات نادرست در رسانه‌های اجتماعی و رسیدن به کامل‌ترین درک، از دستاوردهای یادگیری سواد رسانه‌ای است. وی تاکید کرد: توجه به منبع خبر، توجه دقیق به تیتر، تشخیص حس نهفته در خبر، بررسی زمینه اجتماعی خبر، چک کردن میزان باورپذیری خبر و داشتن نگاه کنجکاوانه در برخورد با خبر می‌تواند به کشف واقعیت خبر کمک کند.
سواد رسانه‌ای قدرت درک نحوه کار رسانه‌ها و معنی سازی در آن‌هاست
حمید ضیایی پرور پژوهشگر فضای مجازی نیز در مقاله‌ای با عنوان «رسانه نگاری و اخبار جعلی» گفت: سواد رسانه‌ای در صدد است خواندن سطرهای نانوشته رسانه‌های نوشتاری، تماشای پل‌های به نمایش درنیامده یا شنیدن صداهای پخش نشده از رسانه‌های الکترونیک را به مخاطبان بیاموزد. درواقع سواد رسانه‌ای قدرت درک نحوه کار رسانه‌ها و معنی سازی در آن‌هاست؛ اینکه چگونه سازمان‌دهی می‌شوند و چگونه باید از آنها استفاده شود.
وی افزود: مهمترین تکنیک‌ها و توانایی‌هایی که یک روزنامه‌نگار با استفاده از آنها به معتبر بودن یک خبر دست پیدا می‌کند شامل توانایی درک و تشخیص اخبار جعلی، فکت چکینگ، توانایی تحلیل عناصر اخلاقی در یک داستان، دانستن تکنیک‌های کشف خبر جعلی، تحقیق و توجه به منبع خبر و نیز سابقه آن، جستجو از طریق منابع مختلف خبری و وابسته نشدن به یک منبع یا جریان خبری، توانایی بررسی منابع آن خبر، تهیه اخبار از مبادی اصلی خبر وبا استفاده از شم خبری، کشف منبع انتشار خبر، رعایت انصاف و بی طرفی در خبر، عینی گرایی، رجوع به منابع معتبر است.
ضیایی پرور افزود: مهمترین توانایی‌ها و مهارت‌های که یک روزنامه‌نگار برای شناخت اخبار و محتواهای جعلی نیاز دارد هم شامل مهارت تفکر نقادانه، دانش سواد رسانه‌ای، توانایی تحلیل یک داستان خبری، توانایی تحلیل احساسات مردم در داستان خبری، توانایی تحلیل عناصر اخلاقی در یک داستان، توانایی تحلیل یک داستان خبری برای شناسایی نکات کلیدی اطلاعات، داشتن مهارت و تکنیک‌های کشف اخبار فیک، مطالعه و اشراف بر وقایع روز و توجه به منابع اخبار، کنجکاوی، دارا بودن شم خبری، هوشی بالاتر از هوش افراد متوسط جامعه، دارای ارتباطات گسترده اجتماعی با افراد و گروه‌ها، دارا بودن منابع خبری متعدد، تجربه و آموزش درست، تشخیص صحت اخبار، برجسته سازی، برچسب زنی، دروغ، بزرگنمایی، توانایی درک اهداف تولیدکنندگان اخبار و محتوای رسانه‌ای است.
بین نوع خبر جعلی و ادبیات توهین آمیز رابطه معناداری وجود دارد
هاجر نورمشرفی با ارائه مقاله‌ای با عنوان «ریخت شناسی نشر اخبار جعلی در زیست بوم رسانه‌ای ایران» با با تمرکز بر ۳۰۰ خبر جعلی منتشر شده توسط کاربران ایرانی فعال در شبکه اجتماعی توئیتر در شش ماهه دوم سال ۱۳۹۸ گفت: بین هویت کاربر منتشرکننده خبرجعلی و تعداد لایک (فیو استار شدن) رابطه معنی‌دار است.
وی همچنین رابطه بین هویت کاربر منتشرکننده خبرجعلی و سبک نگارشی توئیت و بین هویت کاربر منتشرکننده خبرجعلی و متغیرهای واکنش از سوی مراجع مرتبط نسبت به اخبار جعلی و ترند هشتگ را معنادار خواند.
این پژوهشگر افزود: در این مطالعه اخبار جعلی با موضوع سیاسی با ۴۷.۷ درصد و موضوع بهداشت و سلامت با ۲۷ درصد بالاترین فراوانی را دارا بودند.کمترین میزان فراوانی با ۲ درصد مربوط به موضوع ورزشی بوده است.
وی گفت: اخبار بدون منبع با ۷۰.۷ درصد و اخبار با منبع ناشناس با ۱۹.۷ درصد بیشترین میزان فراوانی را داشتند. در این مطالعه بیشترین روش ارائه مطلب اخبار جعلی، به صورت متن و عکس با مقدارفراوانی ۴۰.۷ درصد بوده است. فراوانی اخبار به صورت متن و فیلم، ۳۱.۳ درصد و فقط متن ۲۶.۳ و کمترین فراوانی نحوه ارائه، به صورت متن و صدا با ۱.۷ درصد بوده است.
وی افزود: در ۱۵۱ خبر با بیشترین فراوانی، از هشتگ استفاده شده است که معادل ۵۰.۳ درصد) از اخبار است. در ۱۴۹ خبر ۴۹.۷ درصد از هشتگ استفاده نشده است. همچنین در ۱۱۲ خبر، معادل ۳۷.۳ درصد اخبار، هشتگ ترند نشده است و در ۳۹ خبر، ۱۳ درصد اخبار، هشتگ ترند شده است. همچنین ۵۶ درصد اخبار خیلی کم لایک شده اند. ۱۴.۷ درصد کم، ۱۰.۳ درصد اخبار متوسط و ۹ خبر (۳ درصد اخبار) لایک زیاد دریافت کرده بودند.
وی افزود: منتشرکنندگان در ۵۳ درصد اخبار، ¬ هویت غیرواقعی داشته و از اسامی مستعار استفاده کردند و در ۴۷ درصد از اخبار نیز هویت واقعی داشتند.
ارتباط میان دستگاه مورد استفاده برای اتصال به اینترنت با میزان آسیب پذیری شخص در برابر اخبار جعلی
احسان شاه قاسمی استاد دانشگاه تهران هم با ارائه مقاله‌ای با عنوان «مفاهیم پایه‌ای و ادبیات اخبار جعلی» با اشاره به تاریخچه اخبار جعلی گفت: آزمون‌های انجام شده در این پژوهش نشان می‌دهند رابطه‌ای قابل ملاحظه میان جنسیت کاربران تهرانی مشارکت کننده در این پژوهش و حساسیت آنها درباره اخبار جعلی وجود ندارد. به دیگر سخن، مردان و زنان به یک میزان در برابر اخبار جعلی حساسند.
وی افزود: در این پژوهش رابطه‌ای نه چندان نیرومند میان افزایش سواد و افزایش حساسیت به اخبار جعلی کشف شد اما این رابطه به شدت معنادار است. یعنی، گرچه همه پاسخ دهندگان درباره اخبار جعلی حساسیت را دارند، با اطمینان می‌توان گفت سواد بیشتر می‌تواند باعث شود افراد کمتر در برابر اخبار جعلی آسیب پذیر باشند.
شاه قاسمی همچنین درباره شیوه اتصال به اینترنت و رابطه آن با حساسیت به اخبار جعلی گفت: اکثریت بزرگی (۹۴ درصد) از مشارکت کنندگان در این پژوهش از گوشی همراه خودشان برای اتصال به اینترنت استفاده می‌کنند. البته این بدان معنا نیست که آنها از وسایل دیگر برای وصل شدن به اینترنت استفاده نمی‌کنند. آزمون‌های آماری نشان می‌دهند که رابطه‌ای ضعیف میان وسیله مورد استفاده برای اتصال به اینترنت و حساسیت به اخبار جعلی وجود دارد، اما این رابطه معنادار است.
وی افزود: می‌توان گفت دستگاه مورد استفاده برای اتصال به اینترنت می‌تواند چیزهایی درباره میزان آسیب پذیری شخص در برابر اخبار جعلی به ما بگوید.
سواد رسانه‌ای لازم اما کافی نیست
حمیدرضا حسینی با ارائه مقاله‌ای با عنوان «اخبار جعلی و پدافند غیرعامل» گفت: کارآمدی باید افزایش یابد و هیچ راهکار دیگری هم نداریم. هدف مهاجمان از انتشار اخبارجعلی تعلیق شدید یا ایجاد بحران در فضا-مکان‌ها، گرفتن آرامش از جامعه، گمراه کردن مدیران، خسته و کلافه کردن مردم، تغییر باورها، تسلط بر اراده‌ها، کنترل و هدایت افکارعمومی و البته رفتارسازی در بی‌اراده‌هاست.
حسینی گفت: اخبارجعلی یک محتوای بسیار سمّی است لذا تشخیص آن توسط افراد غیرکارشناس و در امان ماندن از تأثیرات آن تقریباً غیرممکن است.
وی افزود: در برخی از تهدیدات غیرانسانی که امکان شفاف‌سازی و تصحیح باورها در زمان کوتاه وجود دارد، استفاده از مراکز معتبر صحت‌سنجی و راستی‌آزمایی می‌تواند آرامش را به جامعه بازگرداند.
حسینی گفت: بسیاری از کشورهای پیشرفته برای در امان ماندن از تهدیدات محتوای جعلی از راهکارهای میانجی و واسطه‌گری یا شبیه‌سازی استفاده می‌کنند. افزایش آگاهی‌ها و اقدامات مقابلهای و پیش‌دستانه می‌تواند تأثیر محتوای جعلی را به تأخیر انداخته یا مهاجمان را از اقدامات آفندی بعدی پشیمان کند.
حسینی افزود: تمام تلاش ما برای شناسایی اخبار جعلی و استفاده از ابزار رسانه‌ای برای رساندن وضعیت به آرامش است و در قانون دیده شده است.
این پژوهشگر حوزه رسانه با طرح این سوال که آیا سوادرسانه ای برای شناسایی و مقابله با اخبار جعلی کفایت می‌کند گفت: در آمریکا توصیه‌هایی که می‌شود برای کشورهایی مثل ما این است که سواد رسانه‌ای خود را بالا ببرید و خود را تقویت کنید. از سوی دیگر به اعضای ناتو و متحدان خود توصیه دیگری می‌کند. در تابستان سال ۹۸ فرماندهان ناتو را جمع کرده و به آنها می‌گوید راهبردهایی که دشمنان دارند را بشکنید و توان عملی شدن آن را بگیرید و یا مهمترین دارایی آنها را پیدا کرده و با آسیب زدن به این دارایی‌ها مانع از حمله کشورها شوند.
اخبار جعلی موجب سلب اعتماد عمومی به دولت‌ها می‌شود
«محمدرضا اخگری» پژوهشگر سواد رسانه‌ای هم با ارائه مقاله‌ای با عنوان «تشخیص اخبار جعلی با استفاده از متن خبر» از اثرات منفی نشر خبر جعلی به وحشت عمومی، تأثیر منفی بر روی افراد جامعه و سلب اعتماد عمومی به دولت‌ها اشاره کرد.
وی تشخیص دشوار صحت خبر فقط بر اساس متن، با توجه به هدف اصلی این اخبار که با هدف فریب طیف کثیری از خوانندگان صورت می‌گیرد و حجم و سرعت انتشارداده ها را از چالش‌های موجود در این ارتباط عنوان کرد و گفت: تصحیح نگرش مردم نسبت به یک موضوع پس ازشکل گیری نگرش نادرست، امری دشوار است.
مخاطبان نمی‌دانند چگونه به مهارت سواد رسانه‌ای دست یابند
سیده‌مریم سیادت مدرس سواد رسانه‌ای از استان سمنان هم با ارائه مقاله‌ای با عنوان «اخبار جعلی و راهکارها» گفت: مخاطبان شاکی از این هستند که واژه سوادرسانه ای را می‌شنوند ولی در عمل نمی‌دانند چگونه به این مهارت دست یابند. طبیعتاً وقتی در فضایی تعاملات ما زیاد می‌شود از این فضا و محتواهای آن اثر می‌پذیریم که این روی فرهنگ و آداب و رسوم جامعه اثرگذار خواهد بود.
سیادت افزود: رسانه‌ها با بمباران اطلاعاتی می‌توانند خوش آمد و بدآمد دیدگاه‌های ما را به دنبال داشته باشند. به دلیل محدودیت‌های زمانی و مکانی امکان سفر به نقاط مختلف جهان و کشورها و آشنایی با اینها وجود ندارد و فضای رسانه به ما کمک می‌کند از وقایع و اخبار جهان مطلع شویم اما این سوال مطرح است که چگونه این اخبار را به ما می‌رسانند و بازنمایی آنها چگونه است؟
وی گفت: امروزه باگسترش کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در زندگی روزمره، شاهد روند سریع پیشرفت تکنولوژی وشکل گیری نسل‌های جدیدی از ابزارهای اینترنتی هستیم.
نگاه روانشناختی در خصوص اخبار جعلی مغفول مانده است
محمدمهدی فتحیان در چهارمین پنل چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای با ارائه مقاله‌ای با عنوان «اطلاعات گمراه کننده» اظهار داشت: یکی از رویکردهای مهمی که مغفول مانده داشتن نگاه روانشناختی در مورد اخبار جعلی است تا بتوانیم افراد را در برابر اطلاعات گمراه کننده ایمن کنیم.
متولیان سیاست‌گذاری رسانه‌ای کشور، باید هزینه تولید و انتشار محتوای جعلی را بالا ببرند
قادر باستانی تبریزی استاد دانشگاه هم با ارائه مقاله‌ای با عنوان «اخبار جعلی و اعتبار منبع» گفت: متولیان سیاست‌گذاری رسانه‌ای کشور، باید ترتیبی اتخاذ کنند که هزینه تولید و انتشار محتوای جعلی بالا برود.
وی افزود: علت انتشار اخبار جعلی این است که اخبار فارغ از دروازه بانی خبر انتشار می‌یابد. ما در داخل کشور رسانه‌های خود را قربانی کرده ایم و از حیظ اختیار ساقط کرده ایم و این بزرگترین مشکلی است که منجر به اخبار جعلی می‌شود.اخبار به سمت فشردگی پیش رفته است. رسانه باید مرامنامه و پروتکل داشته باشد.
این استاد دانشگاه گفت: کانال‌های خبری معاند نظام، با وجود اینکه ۴۴ درصد اخبار آن جعلی است، اما در عین حال پُربسامدترین اخبار را در میان کانال‌های فارسی زبان دارد؛ موضوعی هشداردهنده که هوشیاری اولیای امور و متولیان امر را می‌طلبد تا درباره دلایل چنین فکت نگرانکنندهای چارهاندیشی کنند. همچنین گرایش رسانه‌های جدید به سودآوری و تسلیم شدن در برابر خواسته‌های صاحبان قدرت و سرمایه، بافتار خبری را به سمت تبلیغات در لباس خبر پیش برده است.
باستانی تبریزی افزود: برخی رسانه‌های نامعتبر، با وجود آمار بالای انتشار اخبار جعلی، دارای دنبالکننده و مخاطبان زیاد و نرخ بازنشر بالایی هستند. برای انتشار یک محتوای جعلی، نیاز به آماده‌بودن فضای اجتماعی در جامعه، برای دریافت این‌گونه اخبار وجود دارد. سیاست رسانه‌ای در کشور، به‌ویژه نحوه فعالیت خبری سازمان صداوسیما و محدودیت‌های رسانه‌های بزرگ و رسمی، به نحوی است که مردم برای شنیدن اخبار جعلی، آمادگی خوبی دارند؛ این مشکل با توسعه رسانه‌های موبایلی دو چندان شده است. متولیان امر لازم است، جوانب این معضل را به‌درستی کاوش و برنامه‌ریزی کنند.
وی گفت: مقادیر نگرانکنندهای از اخبار جعلی در برخی رسانه‌های پرمخاطب تولید و منتشر شده است. متولیان سیاست‌گذاری رسانه‌ای کشور، باید ترتیبی اتخاذ کنند که هزینه تولید و انتشار محتوای جعلی بالا برود. برای این کار نیاز به یک بررسی حقوقی و تقنینی است که در عین حفظ و توسعه آزادی‌های رسانه‌ای و حمایت صریح از روزنامه‌نگاران، با خلافکاران یقه‌سفیدی که فضای رسانه‌های جدید را مستعد فعالیت‌های مخرب خود دیدهاند، برخورد جدی شود.
باستانی تبریزی افزود: اکنون رسانه‌های داخل کشور، با رسانه‌های خارج کشور در رقابت هستند. در این بین، ساختار کسب اطلاعات در جهان، با ظهور اینترنت و گوشی‌های هوشمند متحول شده و در جامعه ما به شکل استثنایی، فضای کاملاً متفاوتی یافته است.
وی گفت: در ایران، اپلکیشن‌ها مثل تلگرام، اینستاگرام و توئیتر، کارکرد خبری پیدا کرده‌اند. در کشورهای جهان، این اپلکیشن‌ها در کارکرد خبری، نقش حاشیه‌ای دارند و فضای خبری، در دست رسانه‌های جریان اصلی است، در حالی که مصرف‌کننده ایرانی، اغلب به رسانه‌های جریان اصلی، مراجعه نمی‌کنند و عامل اصلی آن بحث اعتبار است. این تغییر ساختار یک واقعیتی است که در ایران باید به جد مورد توجه قرار گیرد.
باستانی تبریزی افزود: در عصر جدید، رسانه‌های جدید به مفری برای پیاده شدن اهداف تجاری و سیاسی مبلغان و سیاستمداران بدل شده است. با چیرگی این اهداف بر محتوای رسانه‌ها، مفهوم اعتبار منبع دچار چالش‌های جدیدی خواهد شد.
وی گفت: رسانه‌های جدید نیز تحت تأثیر نگاه‌های منفعت طلبانه، به وسیله بسیاری از صاحبان قدرت، به انتشار اخبار جعلی می‌پردازند. به این ترتیب، با استیلای تبلیغات تجاری در رسانه‌های اجتماعی، اعتبار منبع را تحتتأثیر خود قرار می‌دهد. پیشنهاد می‌شود پژوهشگران بعدی به صورت جدی در قالب روش‌های کیفی و رویکردهای انتقادی به بررسی مفهوم کالایی شدن محتوا و اثرات آن بر مخاطب بپردازند.
هوش مصنوعی هم برای تولید و هم برای مقابله با اخبار جعلی کاربرد دارد
عطاالله ابطحی استاد مدیریت رسانه دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات تهران هم با ارائه مقاله‌ای با عنوان اخبار جعلی و هوش مصنوعی گفت: جعل در مقابل حقیقت یا واقعیت است. در شبکه‌های اجتماعی از سال ۲۰۰۳ به بعد وارد حجم وسیعی از اخبار جعلی شدیم.
ابطحی با تاکید بر آگاهی از ذات رسانه برای تشخیص اخبار جعلی گفت: استفاده از علوم شناختی برای این است که با مخاطب بتوانیم ارتباط برقرار کنیم.
وی افزود: هوش مصنوعی که برای ما می‌تواند خبر جعلی تولید می‌تواند با آن هم مقابله کند. در هوش مصنوعی نسل‌های مختلف داریم و اکنون به جایی رسیدیم برای این که یک جعل شیک کنیم با استفاده از فناوری هوش مصنوعی چگونه می‌شود با چه ابزاری، سخت افزار و نرم افزاری می‌توان خبر جعلی تولید کرد.
ابطحی گفت: ذات پیام سازی رسانه این است که اگر ادبیات و نگاه خود به ذات رسانه را عوض و ارتباط خود با فناوری را بازتعریف نکنیم از فهم بازمی مانیم.
