شفقنا رسانه– یک پژوهشگر سیاستگذاری اینترنت می گوید: ماجرای رفع فیلتر گوگل پلی و واتس آپ اگر دنباله داشته باشد و با سرعتی که جامعه مصرف اینترنت انتظار دارد به رفع فیلترهای مناسب برسیم و دسترسی ها خوب و رضایتمند شود، قطعاً در بحث سرمایه اجتماعی و برطرف کردن شکاف های ایجاد شده موثر است. به هرحال این دغدغه قشر وسیعی از مردم عادی، صاحبان کسب و کارهای آنلاین و دانشگاهیان است.
تقویت سرمایه اجتماعی / در ادامه گفتگوی شفقنا رسانه با مرضیه ادهم دکتری ارتباطات و پژوهشگر سیاستگذاری اینترنت را بخوانید:
تصمیم برای رفع فیلترینگ گوگل‌پلی و واتس‌اپ با واکنش‌های مختلفی روبه‌رو شده است. به نظر شما، این اقدام چه پیامدهای مثبتی برای کاربران، توسعه‌دهندگان و کسب‌وکارهای مرتبط با فناوری دارد؟
مسلماً این تصمیم پیامدهای مثبتی دارد و گام مهمی به نظر می رسد. فیلتر گوگل پلی سبب شده بود تا گوشی های اندروید در داخل ایران به یکی از آلوده ترین و پرخطرترین گوشی های هوشمند دنیا تبدیل شوند، چراکه اپلیکیشن ها از منابع نامعتبری گرفته می شد، امکان به روز رسانی وجود نداشت و… . حتی واتس آپ اگرچه شبکه اجتماعی پرطرفداری نیست با این حال در داخل ایران ۲۰ میلیون کاربر دارد و می تواند امکانات تجاری خوبی هم در اختیار افراد قرار دهد که قابل رقابت است.
آیا این تصمیم را می‌توان گامی مهم در راستای آزادسازی اینترنت دانست یا صرفاً اقدامی موقت و کم‌تأثیر برای کاهش فشارهای اجتماعی است؟
در پروسه رفع فیلترینگ، مصوبه ای در شورای عالی فضای مجازی وجود داشت که گوگل پلی و واتس آپ رفع فیلتر شود. همزمان در همان روزِ جلسه، طرح دیگری در برخی از خبرگزاری ها درز پیدا کرد و ادعا داشت که ۳۲ بند برای شرط و شروط رفع فیلتر واتس آپ و گوگل پلی تصویب شده که گام اول آن آزادسازی گوگل پلی و واتس آپ است و گام های بعدی هم وجود دارد. اگر آن طرح (۳۲ بند) واقعیت داشته باشد و اتفاق بیفتد اساساً یک فاجعه در حال رخ دادن و اصلاً آزادسازی اتفاق نیفتاده است. البته وزارت ارتباطات این خبر را تکذیب کرد. با این حال متاسفانه محتوای مصوبات تصویب شده در آن جلسه از سوی شورای عالی فضای مجازی و وزارت ارتباطات منتشر نشد و این ابهام خیلی ها را نگران کرده که آیا این اقدام گامی مهم در راستای آزادسازی اینترنت بوده یا صرفاً اقدامی موقت و کم‌تأثیر برای کاهش فشارهای اجتماعی.
برخی معتقدند حکمرانی فضای مجازی همچنان در دست فروشندگان فیلترشکن است و این سیاست‌ها به‌تنهایی نمی‌تواند ساختاری پایدار ایجاد کند. آیا شما با این دیدگاه موافق هستید؟
من اصلاً قبول ندارم که حکمرانی فضای مجازی در دست فروشندگان فیلترشکن است. این فضا بسیار پیچیده است و حتی نمی توانیم به مافیای فیلترشکن استناد کنیم چراکه این محدودیت ها گاهی به نفع سکوهای داخلی هم شده است و به اجبار رشد کرده اند. با این حال تا زمانی که حکمرانی شفاف، دقیق و تخصصی نباشد، مسلماً در دست هرکسی جز تنظیم کنندگان است.
به نظر شما، چه راهکارهایی می‌تواند حکمرانی فضای مجازی را از وابستگی به بازار غیررسمی فیلترشکن‌ها خارج کند؟
فکر می کنید که چه چیزی سبب شده تا بازار غیر رسمی فیلترشکن ها گسترش پیدا کند؟ اختلال ها و بلک لیست بسیار گسترده ای که توسط حکمران فضای مجازی کشور انجام می شود و این فیلتر کردن ها آنقدر وسعت دارد که نمی توان بدون فیلتر وارد جایی شد به همین دلیل بازار غیر رسمی رشد پیدا کرده است. لذا اگر این را بپذیریم که حکمرانی کنترل کامل نیست و تنظیم گری است و حکومت یکی از بازیگران اصلی اینترنت است، بازار غیررسمی کوچکتر می شود، خیلی از فیلترهای بی دلیل برداشته می شود.
یکی از چالش‌های مهم دولت، بازسازی اعتماد عمومی و تقویت سرمایه اجتماعی است. به نظر شما، این اقدام تا چه حد می‌تواند در بازگرداندن اعتماد عمومی به دولت و نهادهای مرتبط مؤثر باشد؟
مهمترین وعده انتخاباتی آقای دکتر پزشکیان بحث فیلترینگ و حجاب بود. ماجرای رفع فیلتر گوگل پلی و واتس آپ اگر دنباله داشته باشد و با سرعتی که جامعه مصرف اینترنت انتظار دارد به رفع فیلترهای مناسب برسیم و دسترسی ها خوب و رضایتمند شود، قطعاً در بحث سرمایه اجتماعی و برطرف کردن شکاف های ایجاد شده موثر است. به هرحال این دغدغه قشر وسیعی از مردم عادی، صاحبان کسب و کارهای آنلاین و دانشگاهیان است.
چه سیاست‌ها و اقدامات مکملی باید در کنار این تصمیم اجرا شود تا اعتمادسازی مؤثرتر صورت گیرد؟
مردم انتظار دارند تا شبکه اجتماعی پرجمعیتی مثل اینستاگرام و یا اصل شبکه های اجتماعی رفع فیلتر شوند نه ایجاد پوسته هایی چون تلگرام طلایی و … . لذا مردم انتظار دارند که همزمان هم فیلترینگ کامل رفع و هم اختلالات سرعت و دسترسی ها برطرف شود. اگر چنین اقدامات مکملی صورت بگیرد قطعاً گام های مهمی در اعتمادسازی برداشته شده است.
نقش رسانه‌ها و نهادهای مدنی را در شکل‌دهی به آینده سیاست‌های فضای مجازی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نقش نهادهای مدنی، کنشگران و گروه هایی که برای دسترسی آزاد به اینترنت تلاش کرده اند در این اتفاق موثر بود. حداقل در عدم تصویب طرح صیانت و پیگیری گزارش هایی که مسئولان این دوره و دوره های قبل را وادار به پاسخگویی کرده، موثر بوده است و نمی توان هیچکدام را نادیده گرفت. لذا جامعه مدنی که آگاه باشد، سوالات دقیق بپرسید، درخواست های دقیق و راهکار داشته باشد، صد در صد موثر است. رسانه ها بخصوص شبکه های اجتماعی، برنامه های پادکست، رسانه های انلاین و مکتوب هم قطعا در این امر موثر بودند.
ناگفته نماند که دانشگاه هم در قالب همایش بر روی سیاستگذاری اینترنت کار می کند و تلاش دارد تا کنشگری اینترنت آزاد را به رسمیت بشناسد. بنابراین باید این نهادهای مدنی در تمام مسیر شفافیت داشته باشند، افکار عمومی را به کمک واسطه ها نسبت به اتفاقات آگاه کنند. کارزارهای امضا شده، نشست های برگزار شده با مسئولان و خبرنگاران این حوزه هم کمک کننده است.
اگر چنین سیاست‌هایی به‌درستی اجرا نشوند، چه پیامدهای احتمالی برای حکمرانی فضای مجازی و اعتماد عمومی به دنبال خواهند داشت؟
در حال حاضر حدود ۲۰ هزار گیرنده اینترنت ماهواره ای در ایران داریم و نمی توان به گذشته برگشت. به عبارتی اینترنت همانند ماهواره و ویدئو تکنولوژی قابل حذف شدن نیست. هرچند در همان تکنولوژی هایی که سخت افزار داشتند، هیچ وقت اقدام سلبی مانع حذف ویدیو و ماهواره نشد بلکه مدتی ممنوع شد و بعد آن را رها کردند. با این حال به دلیل اینکه روز به روز راه های دسترسی به اینترنت درحال گسترش است، ما به حالتی می رسیم که همین میزان کنترل توسط تنظیم گر و حکمران از دست می رود و امنیت داده های کشور هم به خطر می افتد.
لذا هک و اختلال در سیستم های اداری به دلیل سیاستگذاری نادرست اینترنت صورت گرفته است. علاوه بر آن بحث شکاف اجتماعی، از بین رفتن اعتماد عمومی، سرخوردگی کنشگران، عدم رشد استارت اپ ها و عقب افتادن فضای تکنولوژی ایران از منطقه و جهان وجود دارد.
آیا احتمال بازگشت به محدودیت‌های قبلی یا تکرار سیاست‌های ناکارآمد وجود دارد؟
از نظر فنی هیچ وقت نمی توانیم بی اینترنت باشیم. به عبارتی همیشه افرادی هستند که به اینترنت ماهواره ای دسترسی دارند. با این حال اختلال، گران شدن و فیلتر سبب می شود که از مصرف روزانه برخی کاسته شود و شکاف آگاهی اتفاق بیفتد. در واقع یک نوع عدم توسعه، عدم بهره مندی و بهزیستی برای عموم مردم رخ دهد. اما اینکه احتمال بازگذشت وجود دارد، باید گفت هنوز نسبت به قبل دچار بهبود انچنانی نشدیم که نسبت به بازگشت بترسیم. الان ابتدای گام هستیم. امیدوارم به سمت بهتر شدن حرکت کنیم و به سیاست ناکارآمد قبلی برنگردیم. هرچقدر شرایط قانون‌گذاری در زمینه حکمرانی اینترنت بهتر باشد، امکان بازگشت به محدودیت های قبلی کمتر می شود.
تمامی حقوق گردآوری و تالیف خبر متعلق به ناشر اصلی آن که در لینک فوق به آن اشاره شده است می باشد. در صورت نیاز به ارسال جوابیه یا توضیح تکمیلی برای مطلب منتشر شده صرفا از طریق مرجع اصلی خبر اقدام نمایید.
