انقلاب نسل زد نپال / نسل Z، نسلی که با اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و فناوری‌های دیجیتال رشد یافته، جایگاه خود را به عنوان یک بازیگر فعال در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی جهان تثبیت کرده است. این نسل با درک عمیق از فساد، نابرابری و محدودیت آزادی بیان، از ابزارهای دیجیتال برای بسیج، سازماندهی و ابراز اعتراض بهره می‌برد. پدیده “قیام دیجیتال نسل Z ” طی دهه اخیر در کشورهای مختلف رو به افزایش است و نشان می‌دهد که نسل جوان دیگر صرفاً ناظر نیست، بلکه قادر است در مدت کوتاهی دولت‌ها و ساختارهای سیاسی را به چالش بکشد. ویژگی مشترک این قیام‌ها، استفاده از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها، هشتگ‌ها، محتواهای بصری و ترکیب فعالیت آنلاین با حضور فیزیکی در خیابان‌ها است. نسل Z از فناوری نه فقط برای اطلاع‌رسانی بلکه برای تصمیم‌گیری، ایجاد دموکراسی مستقیم و تغییر قواعد بازی سیاسی بهره می‌برد و مسیر جدیدی برای کنشگری اجتماعی و سیاسی رقم می‌زند.
نمونه‌های جهانی قیام‌های نسل Z
در سال‌های اخیر، تغییرات بنیادین در ساختار ارتباطات، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی باعث تحولات گسترده‌ای در نحوه شکل‌گیری و سازماندهی اعتراضات مدنی در سراسر جهان شده است. نسل Z با بهره‌گیری از اینترنت و فناوری‌های دیجیتال، توانسته از این زیرساخت‌ها برای بسیج سریع، اطلاع‌رسانی لحظه‌ای، هماهنگی فعالیت‌های خیابانی و مدیریت روایت عمومی استفاده کند. استفاده از هشتگ‌ها، ویدئوهای کوتاه، پلتفرم‌های پیام‌رسان و شبکه‌های اجتماعی، نه تنها امکان گسترش سریع مطالبات را فراهم کرده، بلکه سرعت و تأثیرگذاری اعتراضات مدنی را به شکل بی‌سابقه‌ای دگرگون کرده است. در چنین بستری، نمونه‌های زیر به عنوان شاخص‌ترین قیام‌های نسل Z در دهه اخیر و نمونه‌هایی از تغییرات اساسی در کنشگری دیجیتال و خیابانی قابل توجه هستند:
- شیلی (اکتبر ۲۰۱۹): اعتراضات شیلی با افزایش قیمت کرایه مترو آغاز شد و به سرعت به جنبشی ملی علیه نابرابری اقتصادی و فساد تبدیل شد. نسل جوان و دانشجویان، به ویژه نسل Z، با سازماندهی آنلاین، انتشار تصاویر و ویدئوهای اعتراض و بسیج خیابانی، دولت را وادار به اصلاح سیاست‌های اقتصادی و آغاز روند بازنویسی قانون اساسی کردند. این نمونه نشان می‌دهد نسل Z می‌تواند با ترکیب فعالیت دیجیتال و حضوری، تغییرات ساختاری ایجاد کند.
- ایران (نوامبر ۲۰۱۹): اعتراضات گسترده علیه افزایش قیمت بنزین و سیاست‌های اقتصادی، با مشارکت فعال نسل جوان و دانشجویان شکل گرفت. نسل Z با استفاده از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها، تجمعات خیابانی را هماهنگ کرد و اعتراضات مسالمت‌آمیز به فشار سیاسی واقعی علیه دولت بدل شد، نشان‌دهنده توان نسل جوان حتی در شرایط محدودیت شدید سیاسی است.
- سریلانکا (ژوئیه ۲۰۲۲): بحران اقتصادی و فساد گسترده باعث شد نسل جوان سریلانکا دست به تجمعات خیابانی گسترده بزند. اعتراضات ابتدا مسالمت‌آمیز بود، اما با سرکوب نیروهای امنیتی به خشونت کشیده شد. سازماندهی دیجیتال و اطلاع‌رسانی سریع نسل Z موجب استعفای رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر و آغاز اصلاحات در سیاست‌های اقتصادی و حکومتی شد.
- تونس (آوریل ۲۰۲۴): نسل جوان تونس علیه فساد و ناکارآمدی دولت تجمعات گسترده‌ای برگزار کرد. استفاده هوشمندانه از شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های دیجیتال باعث شد اعتراضات مسالمت‌آمیز به فشار واقعی بر دولت برای استعفا و اصلاحات حکومتی تبدیل شود، نمونه‌ای از توان نسل Z در اعمال تغییرات سریع سیاسی و اجتماعی.
- سریرا (ژوئن ۲۰۲۴): نسل جوان سریرا در اعتراض به فساد و ناکارآمدی دولت، تجمعات خیابانی را سازماندهی کرد. استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای اطلاع‌رسانی و هماهنگی، امکان بسیج سریع و مؤثر اعتراضات را فراهم کرد و باعث استعفای مقامات ارشد و اعمال اصلاحات ساختاری شد.
- پاکستان (ژوئن ۲۰۲۴): اعتراضات نسل Z علیه سرکوب آزادی‌های مدنی و فساد دولتی شکل گرفت. شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها ابزار اصلی سازماندهی تجمعات خیابانی و فشار سیاسی بودند و دولت را مجبور به آزادی زندانیان سیاسی و اعمال اصلاحات قضائی کردند.
- لبنان (ژوئن ۲۰۲۴): نسل جوان لبنان علیه فساد و ناکارآمدی دولت به خیابان‌ها آمد. سازماندهی دیجیتال و حضور فیزیکی گسترده باعث استعفای مقامات ارشد و آغاز اصلاحات حکومتی شد. این نمونه نشان‌دهنده قدرت نسل Z در ترکیب فعالیت آنلاین و حضوری است.
- بنگلادش (ژوئیه–آگوست ۲۰۲۴): جنبش دانشجویی علیه فساد و سیستم سهمیه شغلی شکل گرفت. نسل Z با سازماندهی آنلاین و حضور خیابانی، اعتراضات را به سطح ملی رساند و توانست توجه عمومی و سیاستمداران را جلب کند. این اعتراضات منجر به استعفای نخست‌وزیر و تشکیل دولت موقت شد.
- مصر (ژوئیه ۲۰۲۴): نسل جوان مصر علیه فساد و سرکوب آزادی‌های سیاسی اعتراض کرد. تجمعات آنلاین و خیابانی و انتشار تصاویر و ویدئوهای تأثیرگذار، توجه جهانی را جلب و منجر به آزادی زندانیان سیاسی و اصلاحات حکومتی شد.
- کنیا (ژوئن–جولای ۲۰۲۵): اعتراضات گسترده علیه لایحه مالیاتی جدید توسط نسل جوان سازماندهی شد. تجمعات مسالمت‌آمیز ابتدا برگزار شد اما با سرکوب پلیس به خشونت کشیده شد و بیش از ۶۵ نفر کشته و ۵۰۰ نفر زخمی شدند. این نمونه نشان می‌دهد نسل Z می‌تواند حتی در کشورهای در حال توسعه با بسیج دیجیتال و خیابانی، تأثیر ملموس بر سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی داشته باشد.
- اندونزی (آگوست ۲۰۲۵): نسل جوان اندونزی در اعتراض به امتیازات مالیاتی ویژه مقامات و فساد گسترده تجمعاتی برگزار کرد. حضور گسترده دانشجویان و فعالان اجتماعی، دولت را مجبور به لغو برخی امتیازات و اعمال اصلاحات مالیاتی کرد، نمونه‌ای دیگر از تأثیرگذاری نسل Z از طریق شبکه‌های دیجیتال و حضور فیزیکی است.
مورد نپال: قیام نسل Z
قیام نسل Z در نپال نمونه‌ای برجسته از نقش کلیدی رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی در شکل‌دهی اعتراضات مدنی است. این جنبش نشان داد که محدودیت‌های حکومتی در دسترسی به پلتفرم‌های ارتباطی، وقتی با نارضایتی‌های اقتصادی و اجتماعی همراه می‌شود، می‌تواند به یک بحران سیاسی فوری بدل شود. نسل جوان نپال، که بخش بزرگی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهد، با بهره‌گیری از رسانه‌های اجتماعی برای هماهنگی، اطلاع‌رسانی و بسیج عمومی، توانست جریان اعتراضات خیابانی را هدایت کند و حتی روند تصمیم‌گیری سیاسی را تحت تأثیر قرار دهد. این مثال نشان می‌دهد که در عصر دیجیتال، رسانه و ارتباطات نه تنها ابزار اطلاع‌رسانی بلکه یک قدرت سازماندهی و تغییر ساختار سیاسی هستند. در این بخش، تحلیل دقیق و زمان‌بندی وقایع، از جرقه فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی تا سقوط دولت و ظهور دموکراسی دیجیتال موقت، نشان می‌دهد چگونه نسل Z از رسانه و ارتباطات برای اعمال فشار واقعی بر حکومت بهره برد.
صفر تا صد وقایع نپال
سپتامبر ۲۰۲۵، خیابان‌های کاتماندو با دود و شعله‌های آتش پوشیده شد. دانش‌آموزان با یونیفرم مدرسه، به جای حضور در کلاس‌ها، در برابر پارلمان تجمع کردند و اعتراض خود را فریاد زدند. گلوله‌هایی که قرار بود برای دشمنان کشور حفظ شود، سینه نوجوانان را هدف گرفت. اگرچه به ظاهر اعتراض بر سر فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی بود، اما در حقیقت جرقه‌ای بود که ناکارآمدی دولت و فساد سیستماتیک را شعله‌ور کرد. نسل Z، که توسط سیاستمداران دست‌کم گرفته شده بود، از ابزار دیجیتال برای لرزاندن پایه‌های قدرت استفاده کرد و پیامی روشن فرستاد: «دیگر بس است».
در ۴ سپتامبر ۲۰۲۵، دولت دسترسی به ۲۶ پلتفرم شبکه‌های اجتماعی از جمله فیسبوک، اینستاگرام، یوتیوب، واتس‌اپ و دیسکورد را مسدود کرد. بهانه رسمی، عدم ثبت شرکت‌ها در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بود. اما برای نسل Z این محدودیت، حمله‌ای مستقیم به آزادی بیان، پنجره‌ای به جهان و فرصت کسب درآمد بود .
این آتش از قبل در زیر خاکستر فساد، آقازادگی و تبعیض شعله‌ور بود. پدیده «آقازاده‌های نپالی» (Nepo Kids) با نمایش سبک زندگی لوکس فرزندان سیاستمداران، شکاف طبقاتی را آشکار کرد و خشم عمومی را به اوج رساند. رسانه‌های اجتماعی ابزاری برای افشای فساد و ایجاد همبستگی میان جوانان شد.
۸ سپتامبر، جنبش «جوانان علیه فساد» از میدان مایتیغار به سمت پارلمان حرکت کرد. تجمع مسالمت‌آمیز به خشونت کشیده شد؛ پلیس با گاز اشک‌آور، ماشین‌های آب‌پاش و گلوله‌های جنگی واکنش نشان داد و دست‌کم ۱۹ نفر کشته و ده‌ها نفر زخمی شدند.
۹ سپتامبر، معترضان به خانه‌های وزرا، اقامتگاه نخست‌وزیر و خانه رئیس‌جمهور حمله کردند و ساختمان پارلمان را به آتش کشیدند. این اقدامات نماد فروپاشی قدرت دولت بود و فشار بر مقامات به حدی رسید که نخست‌وزیر و وزیر کشور استعفا دادند.
۹ تا ۱۱ سپتامبر، سرور دیسکورد «جوانان علیه فساد» به مرکزی برای تصمیم‌گیری موقت و حکمرانی بدل شد. بیش از ۱۳۰ هزار عضو در کانال‌های سازمان‌یافته، نظرسنجی و اطلاع‌رسانی را مدیریت کردند و روند انتخاب نخست‌وزیر موقت را شکل دادند. این تحول نمونه‌ای از دموکراسی مستقیم و مشارکت نسل Z در فرآیندهای حکمرانی بود.
نقش ابزارهای دیجیتال و هوش مصنوعی
قیام نشان داد که محدودیت دیجیتال می‌تواند به سقوط دولت منجر شود. نسل Z با ترکیب هوشمند فعالیت آنلاین و حضور خیابانی، قدرت خود را در تغییر ساختارهای سیاسی و اجتماعی نشان داد. این تجربه نشان می‌دهد که نادیده گرفتن نسل جوان و سرکوب آزادی‌های دیجیتال نتیجه معکوس دارد و پاسخگویی واقعی دولت به مطالبات اجتماعی و اقتصادی ضروری است.
نسل Z نپال از رسانه‌های اجتماعی برای بسیج ویروسی و از دیسکورد برای سازماندهی و تصمیم‌گیری استفاده کرد. تصاویر و ویدئوهای خشونت پلیس و گستردگی اعتراضات به سرعت در سطح جهانی پخش شد و مانع کنترل روایت توسط دولت شد. هرچند شایعاتی درباره مشورت با ChatGPT برای انتخاب رهبر موقت مطرح شد، اما هیچ مدرک مستندی از نقش گسترده هوش مصنوعی در تولید محتوا وجود ندارد. قدرت اصلی در دست شبکه‌های اجتماعی سنتی و اپلیکیشن‌های سازماندهی مانند دیسکورد بود که نشان داد ترکیب هوشمند فعالیت دیجیتال و حضور فیزیکی می‌تواند ساختار سیاسی را تغییر دهد.
نتیجه‌گیری
قیام نسل Z در نپال یک نقطه عطف تاریخی بود. این جنبش نشان داد که نسل جدید، با دسترسی به فناوری و شبکه‌های جهانی، دیگر تحمل فساد سیستماتیک و بی‌عدالتی را ندارد و آماده است تا قدرت را بازپس گیرد. دولت‌ها و سیاستمداران باید صدای نسل جوان را بشنوند و پاسخگویی واقعی، شفافیت و اصلاحات بنیادی را در دستور کار قرار دهند. این تجربه نمونه‌ای از تغییر قواعد بازی سیاسی در عصر دیجیتال و اهمیت نقش نسل Z در آینده حکمرانی جهانی است.
میلاد زارعی / نایب رئیس اندیشکده عالی فناوری اطلاعات
