امین شاکری- دانش آموخته دکتری ارتباطات / سواد رسانه ای یا سواد رسانه ای ( Media Literacy ) از اصطلاحات پرکاربرد سه دهه اخیر بوده است. تقریباً هیچکس در اهمیت سواد رسانه ای تردید ندارد و افراد مختلف از گروههای متفاوت و از طیفهای فکری گوناگون، بر اهمیت این بحث تأکید میکنند. مطابق تعریف جیمز پاتر، سواد رسانه ای مجموعه ای از چشم اندازها است که ما به طور فعالانه برای قرار گرفتن در معرض رسانه از آنها بهره برداری می کنیم تا معنای پیام هایی را که با آنها مواجه می شویم را تفسیر کنیم. سواد رسانهای در یک تعریف دیگرعبارت است از یک نوع درک متکی بر مهارت که براساس آن هدف از سواد رسانهای حمایتگری نیست، بلکه هدف از سواد رسانهای آماده سازی و تدارکگری است، تا مخاطبان با قوه تشخیص خود به معنایابی و معناسازی از پیامها دست یابند. روح حاکم بر سواد رسانهای تفکر انتقادی و حفظ استقلال فکری و اجتناب از مواجهه انفعالی با پیامهای رسانهای است. میتوان انواع رسانهها و انواع تولیدات آنها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد.
نیاز به سواد رسانه ای در فضای رسانه ای به ویژه فضای مجازی هر روز، رو به پیچیدگی می رود. بخشی از این پیچیدگی ناشی از پیشرفت های دنیای ارتباطات است. زمانی که اجتماع رو به سمت پیچیدگی میرود، نیاز افراد به تعمیق دانش و آگاهی و درک مسائل و استفاده از ابزارهای نوین، بیشتر میشود و عدم ناتوانی در این خصوص چالش های زیادی را برای افراد ایجاد خواهد کرد. از این رو هر چه فناوری های ارتباطات و اطلاعات بیشتر متحول می شوند، نیاز ما به یادگیری و آموزش برای درک دنیای جدید و استفاده از ابزارها و امکانات آن نیز افزایش می یابد، چراکه ضعف آموزش و آگاهی نسبت به دنیای ارتباطات و مقتضیات آن چیزی جزعقب ماندگی و تشدید آسیب ها را به همراه نمی آورد؛ اولین چیزی که باید به آن بپردازیم بحث رسانه و سواد رسانه ای است ؛ امروزه سواد تنها به معنای خواندن و نوشتن و توانایی درک مطلب نیست؛ امروزه یادگیری دانش های فناور پایه هم می توانند در این تعریف جای بگیرند. نظام آموزش و پرورش در دنیا به ویژه در کشورهای توسعه یافته نسبت به گذشته، تغییرات زیادی داشته است. سیر آگاهی اجتماعی و توانمندی در تحلیل مسائل، عملاً تعریف جدیدی از سواد هستند. محیط ما بیشتر از حد تصورمان با پیامهای رسانهای اشباع شده و روزانه انواع پیامها را از طریق رسانهها دریافت میکنیم. پیامهایی که هر یک میتوانند به شکلهای مختلف بر ما تأثیر بگذارند:
-اثرات فیزیولوژیک
-تأثیر روی ذهن
-اثرگذاری روی باورها و ارزشها
-اثرگذاری روی نگرش
-اثرگذاری روی رفتار و …
هر چه درباره نحوه عملکرد رسانه های انبوه و شیوه تأثیرگذاری آنها بیشتر بدانیم، بهتر میتوانیم اثرات پیامهای این رسانهها را کنترل و مدیریت کنیم.
اینترنت و فضای مجازی امروزه بستر اصلی انتقال پیام و ایجاد ارتباطات هستند. قابلیتهای جدیدی که اینترنت و فضای مجازی برای ما به وجود آورده است، به نحوی رسانههای دیگر را مغلوب و تحت تاثیر قرار داده است. فضای مجازی قابلیت Brodcasting دارد. یعنی برای اتصال فقط به یک ابزار نیاز است. فضای مجازی به عنوان یکی از تأثیرگذارترین رسانههای عصر حاضر شناخه میشود. برای کاهش آثار مخرب و افزایش کارکردهای مثبت فضای مجازی، باید سیاستگذاریهایی در تمام سطوح سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در کشور انجام شود. اکنون با گسترش فضای مجازی و زندگی حقیقی، به تدریج فضای مجازی تبدیل به زیست دوم انسان ها و امتداد زندگی آن ها شده است و به همین دلیل نیاز به سواد دیگری فراروی ما قرار دارد تا بتوان با بهترین رویکرد در مواجهه با آن قرار گرفت و آن سواد فضای مجازی و یادگیری مهارت های آن در سطح عمومی جامعه است.
در کل می توان نتیجه گرفت، سواد رسانهای بخشی از مهارتهای زندگی امروزی است. اگر سواد رسانهای نداشته باشیم در فضای زیست اجتماعی که رسانهها نقش مهمی در توسعه آن دارند، دچار چالش میشویم. با داشتن مهارت های سواد رسانه ای، توانایی دسترسی، تجزیه و تحلیل و ایجاد انواع پیامهای رسانهای به خصوص در فضای مجازی امکان پذیر است. با ورود به عصر دیجیتال و با گسترش روزافزون شبکه جهانی اینترنت، مقبولیت و پذیرش عمومی شبکه های اجتماعی مجازی، ترویج مهارت های سواد رسانه ای و رفتار اطلاع یابی در عرصه زندگی انسان به عنوان یک راهبرد اساسی برای عبور از چالش های فضای مجازی و مقابله با چالش ها و بحران های این حوزه، تعریف میگردد. همین امر باعث میشود جامعه از حالت مصرفکننده ی محتوای رسانه ها خارج شده و از رسانهها بهگونهای هوشمندانه، استفاده کند.
منابع:
https://thelibrary.org/blogs/article.cfm?aid=5455&lid=0
https://www.commonsensemedia.org/news-and-media-literacy/what-is-media-literacy-and-why-is-it-important
https://sproutsocial.com/insights/digital-literacy/
